Είναι μερικές φορές που κάτι έρχεται στο μυαλό σου έτσι στο άσχετο και ξεκινάς μια αναζήτηση στο google για να βρεις πληροφορίες. Έτσι κάπως έπεσα επάνω σε ένα εξαιρετικό κείμενο του Νίκου Θεοδοσίου για την ιστορία του κινηματογράφου στην Θεσσαλονίκη. Εδώ μεταφέρω μόνο ένα μικρό μέρος του, ενώ στο τέλος θα βρείτε τον σύνδεσμο για ολόκληρο το κείμενο.
Ο κινηματογράφος στην Θεσσαλονίκη
Αν και τα σημαντικά κινηματογραφικά δρώμενα συμβαίνουν σχεδόν πάντα στις πρωτεύουσες, η Θεσσαλονίκη έχει το προνόμιο σε πολλές πρωτιές. Σίγουρα στην ιδιαιτερότητα της Θεσσαλονίκης πρέπει να προσμετρήσουμε την ξεχωριστή γεωπολιτική της θέση. Έτσι είχε το προνόμιο να γευτεί τη νέα τέχνη ελάχιστους μήνες από την πρώτη εμφάνισή στα μέσα του 1897.
Τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου
Και στη Θεσσαλονίκη όπως και στην Κωνσταντινούπολη, η πρώτη προβολή γίνεται σε μπυραρία. Προβάλονται τοπία του Παρισιού που εντυπωσιάζουν τους Θεσσαλονικείς που τρέχουν για να γνωρίσουν «την πιο διασκεδαστική εφεύρεση του αιώνα μας». Όπως συνέβη και αλλού η πρώτη προβολή συνοδεύεται κι από μύθους. Στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης ο μύθος θέλει αντί της μπυραρίας «Τουρκία» η προβολή να γίνεται στο καφέ σανταν «Αλάμπρα» που ανήκε σε ένα Σεφαραδίτη Εβραίο.
Κινηματογράφος Ολύμπια
Η μεγάλη ανταπόκριση του κόσμου στη νέα τέχνη οδηγεί πολύ γρήγορα στη ανάγκη μόνιμης στέγης πέρα από τις ευκαιριακές προβολές σε καφενεία ή άλλους χώρους θεαμάτων. Έτσι έχουμε ήδη από το 1903 τη δημιουργία της πρώτης μόνιμης κινηματογραφικής αίθουσας. Πρόκειται για το Θέατρο ποικιλιών «Ολύμπια» στην παραλιακή οδό ανάμεσα στην πλατεία Ελευθερίας και το ξενοδοχείο Σπλέντιτ. Ο ηθοποιός και θεατρώνης Πλούταρχος Ιμπροχώρης συνεταιρίζεται με το φωτογράφο Jean Leitmair, που πήγε στην Ευρώπη και έφερε μηχανήματα προβολής. Έτσι το «Ολύμπια» μετεξελίσσεται σε κινηματογράφο και προβάλλει ταινίες αρχικά τα Σαββατοκύριακα.
Κινηματογράφος Pathe
Έτσι λοιπόν έφτασε η ώρα των μεγάλων κινηματογράφων. Από το 1911 ξεκινά ο κινηματογράφος «Πατέ» του Αρών Κοέν, στην παραλιακή οδό. Ο κινηματογράφος διαθέτει πρώτη και δεύτερη θέση ενώ προβάλλει ταινίες χρωματιστές, σε ένα μικτό πρόγραμμα που περιλαμβάνει δυο τρία δράματα και ανάλογο αριθμό κωμωδιών. Επιπλέον γίνονται πρωινές προβολές (10-12) για παιδιά με ειδική τιμή εισόδου 1 γρόσι. Δε λείπουν και προβολές φιλανθρωπικού χαρακτήρα. Οι προβολές στο Πατέ συνοδεύονται ηχητικά με «ορχήστρα εκλεκτή υπό του μουσικού κ. Βάιτ».
Ο κινηματογράφος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-13 ήταν οι πρώτοι που συγκέντρωσαν όλες τις κάμερες της εποχής. Πάνω από είκοσι οπερατέρ από Γαλλία, Ρωσία, Βουλγαρία Σερβία, Ελλάδα, Κροατία, Μεγάλη Βρετανία, Αυστραλία, Γερμανία, Δανία βρέθηκαν στα χαρακώματα με τη μηχανή λήψης στο χέρι. Από ελληνικής πλευράς εκδηλώνεται τότε, για πρώτη φορά, κρατικό ενδιαφέρον για την κινηματογράφηση σκηνών των πολεμικών επιχειρήσεων. Το έργο ανατίθεται στον Ζόζεφ Χέπ, τον Ούγγρο τεχνίτη του κινηματογράφου που είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα από το 1910 και ήταν αναμφισβήτητα ο πιο έμπειρος κινηματογραφιστής.
Στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ο κινηματογράφος γίνεται το βασικό προπαγανδιστικό μέσο Γαλλίας και Αγγλίας. Ειδικά το φωτογραφικό και κινηματογραφικό τμήμα του γαλλικού στρατού της Ανατολής αποτελούνταν από 10 άτομα προκειμένου να κάνει «πολεμικά ρεπορτάζ». Φαίνεται όμως ότι το τμήμα δεν περιορίζονταν μόνο σε λήψεις. Οι φωτογραφίες αναπαράγονταν σε μορφή καρτ ποστάλ ενώ παράλληλα οργανώνονταν και κινηματογραφικές προβολές.
Κινηματογράφος Ολύμπια
Το «Ολύμπια» έχει απαθανατιστεί το 1916 σε δεκάδες φωτογραφίες με πλήθος μαθητών να ετοιμάζονται να μπουν μέσα για να παρακολουθήσουν μια από αυτές τις προβολές. Δωρεάν προπαγανδιστές προβολές για μαθητές ελληνικών και ξένων σχολείων οργανώνονται από του συμμάχους και στο «Παλλάς» το 1917 ενώ στον ίδιο χώρο οργανώνονται και συναυλίες υπέρ του στρατού της Ανατολής.
Απ την άλλη το «Σπλέντιτ» μετακομίζει από την παραλία στην πύλη Βαρδαρίου, οδός Αγίας Παρασκευής, αλλά με τη μορφή πλέον ενός πολυτελούς χειμερινού κινηματογράφου. Είναι η εποχή που αρχίζει να δημιουργείται εδώ μια νέα κινηματογραφική «πιάτσα». Το «Πατέ» ξαναγεννιέται σε νέα θέση (Βασιλίσσης ¨Όλγας και Οθωνος) ενώ το 1920 ανοίγει ένας ακόμη κινηματογράφος, το «Ροαγιάλ» στην οδό Αγίου Δημητρίου 132.
Όλοι πηγαίνουν στον κινηματογράφο
Και φτάνει η ήττα του ελληνικού στρατού κι ο ξεριζωμός εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Ο ερχομός των προσφύγων φέρνει μια νέα άνθηση στον κινηματογράφο. Για να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες δαιμόνιοι επιχειρηματίες στήνουν κινηματογράφους στα πιο απίθανα μέρη. Έτσι το Γενί Χαμάμ μετατρέπεται το 1925 στον κινηματογράφο Αίγλη και το τζαμί Χαμζά Μπέη στα τέλη του 1932 στο γνωστό Αλκαζάρ.
Καθώς στους παραλιακούς κινηματογράφους συχνάζει ο καλός κόσμος, η παρουσία του λαϊκού «Μοντέρν» ανάμεσά τους αρχίζει να ενοχλεί. Το Δεκέμβριο του 1924 η αστυνομία διατάσει το κλείσιμο του «διότι δεν αντεπεκρίνετο προς τους κανόνας της καθαριότητος και του συχνού αερισμού». Μετά την καθαριότητα και ασβέστωμα των τοίχων επέτρεψε πάλι το άνοιγμα αλλά δεν σταμάτησαν οι επιστολές και σχόλια που των εφημερίδων που κατάγγελλαν την χαμηλή ηθική των ταινιών, ζητώντας επίμονα το κλείσιμό του.
Κινηματογράφος Κουρσάλ
Τέλη Ιουνίου 1925 εμφανίζονται στις εφημερίδες της πόλης οι πρώτες διαφημίσεις για τη λειτουργία ενός μοναδικού κινηματογράφου. Το όνομά του είναι «Κουρσάλ», είναι πλωτός, φυσικά υπαίθριος και εκτός από κινηματογραφικές προβολές προσφέρει εκλεκτό φαγητό: φρέσκα ψάρια, κρύα πιάτα και δροσερή μπύρα. Και όλα αυτά παρουσιάζονταν, όπως έλεγε η διαφήμιση, ως «πρωτοφανής αμερικανισμός», αν και ποτέ κάτι ανάλογο δεν εμφανίστηκε στην Αμερική. Μόνο τα drive in που ήταν κάτι πολύ διαφορετικό.
Οι ταινίες που έπαιζε το πλωτό αυτό σινεμά ήταν δευτέρας προβολής, αυτό όμως δεν ενδιέφερε και τόσο τον κόσμο, που πήγαινε εκεί για ν’ απολαύσει τον δροσερό μπάτη πίνοντας την γκαζόζα, το σινάλκο ή τη γρανίτα του.
Κινηματογράφος Διονύσια – Ηλύσια
Το 1926, σύμφωνα με μία επίσημη στατιστική, στην Ελλάδα υπήρχαν 71 κινηματογράφοι. 13 στην Αθήνα, 7 στη Θεσσαλονίκη, 6 στον Πειραιά. Εντυπωσιακός, αναλογικά με τον πληθυσμό, αριθμός κινηματογράφων στη Θεσσαλονίκη. Αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι η κατασκευή πολυτελών οικοδομημάτων.
Στις 26 Νοεμβρίου 1926 γίνονται τα εγκαίνια του κινηματογράφου «Διονύσια» με την εντυπωσιακή πρόσοψη ο οποίος χαρακτηρίζεται ως «το τελειότερον οικοδόμημα του είδους εν Ανατολή και από απόψεως αρχιτεκτονικής και από απόψεως διακοσμήσεως.» Μαζί με τα θεωρεία έχει 1.000 καθίσματα.
Με εξαιρετικά θορυβώδη τρόπο ξεκινά τη λειτουργία του, το Νοέμβριο του 1930, ο κινηματογράφος «Ηλύσια» αφού για την επιλογή του ονόματός του οργανώθηκε δημοψήφισμα! Είναι για πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο στην Ελλάδα.
Ομιλών κινηματογράφος
Ο ερχομός του ομιλούντος κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη δεν ήταν πολύ ομαλός. Ο Κινηματογραφικος Αστήρ στις 23 Φεβρουαρίου 1930 σημειώνει «Ο ερχομός του ομιλούντος συνοδεύτηκε με μια μεγάλη μείωση των εισπράξεων και έφερε σε απελπισία πολλούς κινηματογραφιστές. Η κρίση είναι πιο έντονη στη Θεσσαλονίκη και κάποιες επαρχιακές πόλεις.»
Ο ανταποκριτής του περιοδικού Παρλάν στη Θεσσαλονίκη προσπαθεί να εντοπίσει του λόγους της οικονομικής κρίσης. Το κόστος ενοικίασης των ταινιών είναι μεγαλύτερο και το κόστος διαφήμισης λόγω του ανταγωνισμού. Πάντως ο συντάκτης του άρθρου ελπίζει σε μια «καλλιτέραν επαύριον δια τας αίθουσας» επειδή βλέπει ότι ο ομιλών αποκτά καθημερινώς νέους οπαδούς. Και δεν έπεσε έξω.
Ταξική πάλη
Στη Θεσσαλονίκη οι κινηματογράφοι, περισσότερο από αλλού, αποτέλεσαν πεδίο ταξικών συγκρούσεων καθώς χρησιμοποιούνταν συστηματικά για τις εργατικές συγκεντρώσεις. Ειδικά οι κινηματογράφοι ΟΛΥΜΠΙΑ, ΣΠΛΕΝΤΙΤ, ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ και ΑΤΤΙΚΟΝ.
Απ όλους ξεχωρίζει το ΑΤΤΙΚΟΝ στην περιοχή του Βαρδάρη, ένας κλασσικός λαϊκός κινηματογράφος. Και τι δεν είδε η οθόνη του καθώς ήταν σχεδόν μόνιμος χώρος συγκεντρώσεων και αφετηρία διαδηλώσεων κυρίως των καπνεργατών (εκεί δίπλα ήταν τα καπνεργοστάσια), του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης αλλά και του ΚΚΕ και άλλων αριστερών οργανώσεων. Εδώ έκανε συγκέντρωση η ΟΚΝΕ το 1927 για την καταδίκη σε θάνατο των Σάκκο και Βαντσέτι κι εδώ ήρθε να μιλήσει το 1926 ο γραμματέας της Διεθνούς Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας ( Άμστερνταμ) σοσιαλιστής Γιόχαν Σάσενμπαχ αλλά η ομιλία του δεν κύλησε και τόσο ομαλά καθώς «Τον αποδοκίμασαν 2.000 εργάτες, ψάλλοντας τη Διεθνή και ανταλλάσσοντας γρονθοκοπήματα», γράφει ο Α. Δάγκας.
Το 1936, τη χρονιά που γίνεται η εξέγερση στη Θεσσαλονίκη και εγκαθιδρύεται η Διχτατορία της 4ης Αυγούστου, οι Κινηματογράφοι της πόλης, όπως καταγράφονται από τον Κινηματογραφικό Αστέρα (σε παρένθεση τα ονόματα των ιδιοκτητών), είναι: Αχίλλειον (Ι. Σαμαράς), Αλκαζάρ (Μπ. Σεγούρα και Σια), Απόλλων (Μπενβενίστε), Αττικόν (Μπ. Σεγούρα και Σια), Διονύσια (Γ. Δαρβερης), Ηλύσια (Θ. Χατζηνάκος), Κυβέλεια ( Λ. Σεγούρα), Νέον Εθνικόν (Γ. Θεοφιλάκος), Ολύμπια (Ι. Ναχμίας), Πάλας (Χρ. Μουτσόπουλος), Πάνθεον (Π. Τζιρίτης), Πατέ (Π. Τζιρίτης), Φοίνιξ (Κ. Χατζημήτης).
Πόλεμος και Κατοχή
Στις 9 Απριλίου 1940 οι Γερμανοί μπαίνουν στη Θεσσαλονίκη. Μία από τις πρώτες διαταγές που εκδίδουν είναι να ανοίξουν οι κινηματογράφοι για να φανεί ότι και υπό ξενική κατοχή η κοινωνική ζωή συνεχίζεται ομαλά!
Για την εξυπηρέτηση των στρατιωτών τους, επιτάσσονται καφενεία και κινηματογράφοι. Επιλέγονται φυσικά οι πιο κεντρικοί και οι καλύτεροι. Έτσι στη Θεσσαλονίκη, τα «Διονύσια» μετατρέπονται σε Soldaten Kino, το «Πατέ» σε Germania Kino και το «Παλλάς» σε Frontbuhne.
Κάποιοι κινηματογράφοι παραχωρήθηκαν στον ιταλικό στρατό. Ένας από αυτούς τα «Ηλύσια». Εδώ η είσοδος επιτρέπεται και σε έλληνες, αρκεί να μην κάθονται στην πλατεία. Στον εξώστη, και στην προστασία που προσφέρει το σκοτάδι, γίνονται εξαιρετικά ενδιαφέροντα πράγματα. Οι ιταλοί στρατιώτες συναδελφώνονται με τους έλληνες, μιλούν ενάντια στον πόλεμο και το φασισμό και κάνουν ανταλλαγή και αγοραπωλησία αγαθών!
Η Νέα εποχή του κινηματογράφου
Η τελευταία αναλαμπή των μεγάλων κινηματογράφων της πόλης, στο κλείσιμο του πρώτου μισού του 20 αιώνα, είναι η δημιουργία του Ολύμπιον στην πλατεία Αριστοτέλους (1947-1950). Πρόκειται για ένα μέγαρο που, σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό θα περιλάμβανε μία υπόγεια αίθουσα όπου θα λειτουργούσε κινηματογράφος επικαίρων, ισόγειο και τέσσερις ορόφους διαμερισμάτων με δύο κινηματοθέατρα. Η μικρότερη αίθουσα ήταν θερινή και στεγάστηκε με κινητή οροφή. Είναι έργο του αρχιτέκτονα Ζάκ Μωσσέ ο οποίος είχε φτιάξει λίγο πριν και τον κινηματογράφο «Σταρ» στην Αθήνα.
Ευτυχώς αυτός ο κινηματογράφος σώθηκε και λειτουργεί μέχρι σήμερα. Για τους υπόλοιπους ασχολείται μόνο η ιστορία – όταν το κάνει κι αυτή.
Το 1964 στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν 54 αίθουσες που το 1970 φτάνουν τις 98.
Μπορείτε να βρείτε ολόκληρο το κείμενο του Ν.Θεοδοσίου εδώ.
